Halloween, czyli od Druidów do cukierków i psikusów

Halloween, obchodzone corocznie 31 października, kojarzy się nam z latarenkami z wydrążonych dyń, duchami, czarownicami, balami przebierańców i słodyczami. Święto, które ma równie licznych fanów, co przeciwników, stosunkowo niedawno przywędrowało do Polski zza oceanu. Nie wszyscy zdają sobie jednak sprawę, że korzenie Halloween sięgają tysięcy lat wstecz, łącząc w sobie mnóstwo starożytnych tradycji i praktyk.

Samhain: Druidzi i celtycki Nowy Rok

Historia Halloween zaczyna się od starożytnych Celtów, którzy ponad 2000 lat temu zamieszkiwali tereny dzisiejszej Irlandii, Wielkiej Brytanii i północnej Francji. Celtowie Nowy Rok obchodzili 1 listopada. Żegnali wówczas lato i datę tę uznawali za początek ciemnej, trudnej i srogiej zimy – pory roku kojarzonej także ze śmiercią i przemijaniem.

Samhain (wymawiane jako ‘sołłyn’) świętowano w ostatnim dniu starego roku, nocą 31 października. Wierzono, że granica między światem żywych i zmarłych jest wówczas najcieńsza i oba światy mogą się wzajemnie przenikać, a duchy zmarłych mogą wracać do świata żywych. Chociaż niektórzy goście z zaświatów byli uważani za życzliwych i nieszkodliwych, panowało powszechne przekonanie, że większość z nich to straszne i złośliwe istoty, które należy udobruchać lub przechytrzyć, by nie wyrządziły ludziom krzywdy.  

Aby odstraszyć demony, rozpalano ogniska, a ludzie zakładali maski przebierali się za duchy i potwory. Najprawdopodobniej w tych obrzędach należy upatrywać korzeni współczesnych halloweenowych zwyczajów i kostiumow. Warto podkreślić, że Samhain był dla Celtów przede wszystkim duchowym wydarzeniem, a Druidzi, jako ich przywódcy religijni, byli odpowiedzialni za nadzorowanie świątecznych rytuałów i ceremonii.  Druidzi wierzyli, że ogień ma moc oczyszczania, symbolizuje słońce i odstrasza złe duchy. Składali także ofiary z plonów i zwierząt, podtrzymywali łączność z przodkami, wróżyli i przepowiadali przyszłość.

Splot pogańskich i chrześcijańskich tradycji

W pierwszej połowie I wieku n.e. Rzymianie podbili większość zamieszkiwanych przez Celtów terenów. Wraz z podbojem militarnym wprowadzili własne święta i zwyczaje, a w ciągu następnych czterystu lat ich panowania, rzymskie obrzędy splatały się z celtyckim Samhain. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, w Europie rozprzestrzeniło się chrześcijaństwo. Nowa religia wkroczyła także na tereny celtyckie, a Wyspy Brytyjskie były kolejno celem najazdów plemion germańskich i Wikingów. W 1066 roku Normanowie (z terenów dzisiejszej Francji) rozgromili angielskie wojska i objęli panowanie. Chrześcijańskie święta zaczęły stopniowo zastępować starożytne pogańskie rytuały, jednak pewne ich elementy przetrwały w folklorze i kulturze ludowej. Sama współczesna nazwa ‘Halloween’ jest skróconą formą od ‘All Hallows' Eve’, czyli wigilii Wszystkich Świętych - chrześcijańskiego święta obchodzonego 1 listopada, w czasie którego wspominamy świętych oraz zmarłych.

Z Europy do Ameryki i z powrotem!

Kiedy europejscy osadnicy przybyli do Ameryki, przywieźli ze sobą mieszankę rodzimych zwyczajów i wierzeń. Jednak dopiero masowa imigracja Irlandczyków i Szkotów za ocean w pierwszej połowie XIX wieku sprawiła, że Halloween zakorzeniło się i zdobyło szeroką popularność w USA.  Stopniowo święto zaczęło się też coraz bardziej komercjalizować i zaczęły towarzyszyć mu bale i parady przebierańców, cukierki, psikusy oraz prawdziwe szaleństwo zakupów.

Wraz z postępem globalizacji i zapożyczaniem amerykańskich świąt przez inne nacje, Halloween zaczęto obchodzić również w innych krajach. Na początku XXI wieku na dobre zagościło w Polsce, budząc szerokie spektrum emocji. Wiele osób uważa Halloween za okazję do doskonałej zabawy i realizowania artystycznych pasji przy wycinaniu dyń – oraz zarabiania pieniędzy (potencjał komercyjny święta jest niewątpliwie spory). Inni, w tym Kościół Katolicki, przestrzegają przed duchowymi niebezpieczeństwami wynikającymi z igrania ze światem ciemności i odradzają udział w halloweenowych zabawach.

Niezależnie od tego, które ze stanowisk jest nam bliższe, Halloween jest ważnym elementem współczesnej kultury anglosaskiej i warto wiedzieć, jaka jest jego geneza, oraz jak ewoluowało na przestrzeni wieków, by ostatecznie przybrać formę, w jakiej znamy je dziś.